Города и деревни
Загадкі беларускай гісторыі. Полацкія езуіты
Полацк – сталіца першай беларускай дзяржавы – быў яшчэ і іншай сталіцай. Ад 1773 да 1820 г. ён быў цэнтрам Таварыства Ісуса – знакамітага каталіцкага ордэна езуітаў. Езуіты пакінулі свае сляды па ўсёй Беларусі. У Полацку езуіцкія сляды добра бачныя і сёння.Ордэн езуітаў быў заснаваны ў 1534 г палымяным каталіком і прафесійным вайскоўцам Ігнатам Лаёлам. Галоўнай мэтай ордэну стала змаганне з рэфармацыяй і распаўсюд каталіцтва праз выхаванне моладзі. Адсюль такая ўвага езуітаў да адукацыі. У XVII і XVIII ст. езуіты запанавалі ў Полацкам. Узвялі калегіюм, які вырас у першую вышэйшую навучальную ўстанову на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Як так сталася? Чаму ў Полацку, на далёкай ускраіне каталіцкага свету? Што сёння засталося ў Полацку пасля айцоў-езуітаў?
Зямля беларуская. Лёзна Гарадок, як на карцінцы
Зямля беларуская. Шаркаўшчынская мара
Загадкі беларускай гісторыі. Віцебск у Расеі. Пад імперскаю пятою
Віцебск трапіў у Расею ўжо пры першым падзеле Рэчы Паспалітай ды зрабіўся вядомым і шанаваным местам у імперыі. Расейцы тут шмат будавалі, зрабілі горад цэнтрам вялікае губерні з улучэннем у яе некаторых латышскіх і сучасных расейскіх тэрыторыяў. Які адбітак на абліччы гораду пакінула расейскае панаванне? Што ад яго засталося сёння? Ці ёсць у беларускім Віцебску расейскі дух?
Зямля беларуская. Браслаўскія азёры
Зямля беларуская. Докшыцы. Паміж Бярэзінай і Віліяй
Загадкі беларускай гісторыі. Шаркаўшчына Льва Сапегі ды цыркуляр пра беларускую мову
Беларускае мястэчка ля мяжы з Літвой ляжыць на беразе ракі Дзісны. Таму спрадвеку было звязанае з Паўночнай ды Заходняй Еўропай воднай дарогай праз Заходнюю Дзвіну і Балтыку. Менавіта зручная водная камунікацыя была галоўнай прычынай росту мястэчак на тэрыторыі Беларусі ў часы позняга сярэднявечча і Новы час. Назва Шаркаўшчына паходзіць ад балцкага, а дакладней – літоўскага слова «сарока» («šarkа»). Па абодва бакі мяжы нярэдка сустракаюцца тапонімы Шаркішкі, Шаркуці, Сарочыцы. Калісьці гэта была балцкая тэрыторыя, потым – балта-славянская кантактная зона, якая паступова пераўтварылася ў частку беларускага этнічнага арэалу.
Загадкі беларускай гісторыі. Полацак. Сталіца першай дзяржавы
Больш чым двухтысячагадовую гісторыю Полацку немагчыма адправіць у нябыт. Як бы таго ні хацелася расейскім, савецкім, а потым і лукашэнкаўскім уладам, яна ўвесь час прабіваецца на паверхню грамадскага жыцця. Праз артэфакты з культурнага слоя, праз помнікі выбітным палачанам, праз больш чым дзясятак музеяў, аб’яднаных у гісторыка-культурны запаведнік. Полацак трывала ўвайшоў у нацыянальную свядомасць як сталіца першай беларускай дзяржавы. Як выглядае памяць пра яе ў сучасным Полацку?
Загадкі беларускай гісторыі. Віцебск у XX ст. Дарога да Беларусі
Адзін з найстаражытнейшых гарадоў Беларусі захаваў сваё значэнне буйнога гандлёвага ды прамысловага цэнтру і пасля захопу яго Расейскай імперыяй. Віцебск зрабіўся цэнтрам буйное губерні і месцам, дзе туліліся расейскія ўладныя ўстановы ды чынавенства. У пачатку ХХ ст. быў амаль цалкам зрусіфікаваны. Калі па стварэнні Савецкага Саюзу планавалася ўлучыць горад у склад Савецкай Беларусі – супраць выступілі мясцовыя камуністы. Чаму? Якім было вяртанне ў Беларусь спрадвечна беларускага гораду?
Загадкі беларускай гісторыі. Аршанская бітва. Падвойная перамога
Маскоўская навала заспела літвінаў знянацку. ВКЛ за некалькі гадоў страціла на ўсходзе каля траціны сваёй тэрыторыі. Вораг вёў наступ незвычайна вялікімі сіламі. Невядома была як іх спыніць. Паспалітае рушанне не спраўлялася з абаронай краіны. На прафесійнае войска скарб не меў грошай. Сітуацыя выглядала амаль безнадзена. Але тут падаспела Аршанскай перамога. Яна абудзіла надзею ў літвінаў і жах сярод маскоўцаў. Чаму праваслаўны князь Канстанцін Астрожскі, вялікі гетман літоўскі не хацеў прымірыцца з аднаверцамі маскавітамі? Як ён выкарыстаў дасягненні вайсковай тэхнікі ў 1514 г. у разгроме большага маскоўскага войска? Чаму маскоўцы дазволілі войску ВКЛ пераправіцца на правы бераг Дняпра і заняць выгодную пазіцыю? Ці дастаткова цяжкой капійнай кавалерыі каб перамагчы лёгкую стралковую конніцу? Як нашыя продкі выкарысталі сучасныя інфармацыйныя тэхналогіі пасля бітвы? У чым актуальнасць аршанскай перамогі? Пра адрозненні ва ўзбраенні і ў тактыцы літоўскага і маскоўскага войскаў прафесару Аляксандру Краўцэвічу распавядае Юры Бохан, прафесар, доктар гістарычных навук, даследчык вайсковайс справы Вялікага Княства Літоўскага.
Загадкі беларускай гісторыі. Браслаў – фарпост першай беларускай дзяржавы
Паселішча ўзнікла яшчэ ў жалезным веку на маляўнічым пагорку, аточаным блакітнымі азёрамі. Але ў сярэднявеччы Полацкае княства паставіла тут замак не з-за хараства мясцовасці, а дзеля стратэгічных мэтаў – абароны сваіх межаў і стварэння цэнтру ўлады над мясцовай ваколіцай. У познім сярэднявеччы і ў Новы час Браслаў захоўваў сваё стратэгічнае значэнне як моцны абарончы пункт блізка межаў з Інфлянцкім ордэнам, Пскоўскай рэспублікай, а пазней – Маскоўскай дзяржавай. Блізасць небяспечнай мяжы забяспечыла Браславу цікавую, але далёка не заўсёды спакойную гісторыю.